Eerste pauselijke brief Leo XIV stelt intense vragen. ‘Wil je echt zo leven? Wil je zo eindigen?’

Erik Borgman, emeritus-hoogleraar theologie (Tilburg University) en leken-dominicaan

‘Onze aandacht voor de armen staat in het centrum van het christelijk geloof. Dat wordt in deze exhortatie, die Leo XIV van Franciscus heeft geërfd, uitvoerig uitgewerkt. Mede dankzij een lange historische beschrijving.

Het is alsof de overleden Franciscus zichzelf verdedigt en zegt: kijk, dat gedoe met de armen, dat waren geen rare dingen van mij, het hoort simpelweg bij de traditie van de kerk. En paus Leo XIV zegt met de publicatie ervan: ik ga hier gewoon mee door.

De continuïteit tussen Franciscus en Leo XIV spat er aan alle kanten van af, al lijken de dingen nu soms iets bedachtzamer opgeschreven.

Toch zegt Leo heel uitdrukkelijk dat het om radicale keuzes gaat, ook voor de kerk. Het Latijns-Amerikaanse perspectief is erg aanwezig. In de hoofdstroom van de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie ging het niet alleen maar over ethiek of over politieke of ideologische keuzes. Het gaat om keuzes vanuit het geloof.

Daar zette ook Franciscus tijdens zijn pontificaat heel erg op in. De aandacht voor structurele problemen en de maatregelen die nodig zijn om die aan te pakken kunnen niet zonder spirituele wortel.

Dat is misschien wel een boodschap voor ons in het Westen: we hebben een verzorgingsstaat die de armoede effectief heeft bestreden. Maar nu hebben we een verzorgingsstaat zonder hart, omdat de spirituele onderbouw weg is. Daarmee is de verzorgingsstaat verweesd.

Dat de paus in de exhortatie zo nadrukkelijk de geschiedenis van de religieuzen en bedelorden naar voren haalt, vind ik opmerkelijk en mooi. Het is toch een beetje een eerherstel van het religieuze leven.’

Corine van der Loos, theoloog, lid van de Gemeenschap van Sant’Egidio in Amsterdam

‘Deze exhortatie verwoordt nog scherper dan eerdere pauselijke teksten hoe en waarom we ons door armen kunnen laten evangeliseren. Dat vormt het hart van het christelijk geloof.

Als gemeenschap zoeken wij bewust de vriendschap met de armen. Dat helpt ons om de Bijbel meer en beter te verstaan. Omgekeerd begrijpen wij vanuit het lezen van de Bijbel die vriendschap met de armen weer beter.

Intuïtief weten en ervaren wij al dat je Christus niet echt kunt kennen als je het leven van en met de armen niet kent, omdat Christus zichzelf arm heeft gemaakt. Maar deze exhortatie geeft stof tot nadenken, omdat het veel uit de Bijbel, geschiedenis en traditie aandraagt.

Als we de wonden van de wereld, die de wonden van Christus zijn, niet willen bekijken en aanraken, kunnen we de boodschap van het evangelie niet verstaan.

Twee keer in de week nodigen we dak- en thuislozen uit om bij ons te komen eten. We kennen hun namen. We bedienen hen aan tafel en ze zijn onze vrienden geworden. We voelen het ongemak over het onrecht en tegelijkertijd helpen zij ons om anders naar ons eigen leven te kijken.

Als de paus schrijft dat christelijke naastenliefde profetisch is en wonderen kan verrichten, weten wij dat uit eigen ervaring.

Alle grote dingen die we als gemeenschap hebben kunnen doen - van de vredesakkoorden in Mozambique tot de humanitaire corridors voor vluchtelingen - zijn altijd ontstaan vanuit onze hele concrete vriendschap met armen. Deze exhortatie roept elke christen op te leven met oog voor de armen.

Arjen Siegmann, econoom en hoogleraar christelijk sociaal denken (Vrije Universiteit)

‘De exhortatie zegt: mensen let op, armoede is reëel. Het is een duidelijke oproep aan de kerk om om zich heen te kijken, naar waar onrecht is, waar armoede heerst en waar mensen eenzaam zijn.

Die primaire opdracht is door de kerken weleens uit het oog verloren, niet het minst omdat kerken ook hooggeïnstitutionaliseerde verbanden zijn.

Dat vrouwen bijna een hoofdrol in de exhortatie vervullen, vind ik verrassend en mooi. Je zou bijna kunnen zeggen dat de vrouwen die Leo XIV opsomt volgens hem vaak dichter bij de kern zaten dan de kerkelijke hiërarchie.

De exhortatie spreekt over extreme rijkdom en de kloof tussen rijk en arm. Maar in onze samenleving, waar succes en prestige zo telt, kun je je ook de vraag stellen of het leven van rijke CEO’s die zeshonderd keer meer verdienen dan de gemiddelde werknemer, maar vaak met verwrongen persoonlijkheden, nu wel zo begerenswaardig is. Wil je echt zo leven, wil je echt zo eindigen?

Als econoom vraag ik me wel af of de exhortatie wel de juiste diagnose stelt bij alles wat zij aanklaagt. Progressieven in Nederland en inwoners van Latijns-Amerika zullen de toon van de brief, die toch een soort marxistische inslag heeft, erg toejuichen. Maar ik vraag me af of je het sociale onrecht dat bestaat zo gemakkelijk op het conto van de vrije markt kunt schuiven.

Juist in Noord-Europa doen we enorm aan marktwerking. En toch wil iedereen hier naartoe komen.’